De meesten onder ons kennen Schokland als een plek in de Noordoostpolder. Pas sinds 1942 ligt dit voormalige eiland op het droge. Het kreeg in 1995 als eerste Nederlandse monument de status van Werelderfgoed. Tijd om deze bijzondere plek te verkennen, want Schokland maakte in de loop van de eeuwen veel mee. Het voerde een nooit aflatende strijd tegen het water.
Wandelboswachter Ellen gaat regelmatig alleen, met haar gezin of vriendinnen op avontuur in de Nederlandse natuur. Als auteur van de wandelgidsen ‘De spannendste wandelroutes met kinderen’ en “Oude Bondswandelweg van Arnhem naar Zutphen, Deventer en Winterswijk” neemt ze je graag mee de natuur van Nederland in. Ontdek door de ogen van Ellen de unieke en wonderlijke natuur in eigen land.
Als we uitstappen bij Bezoekerscentrum de Gesteentetuin laat de zon het nog afweten. Het informatiecentrum is nog niet geopend, dus dat is iets voor de terugkomst. De Gesteentetuin zelf is toegankelijk en overal liggen groepjes stenen. Ze zijn afkomstig uit Scandinavië, tijdens de voorlaatste ijstijd rondom Schokland achtergelaten door de ijskap. Ook bleef er een laag fijn gesteentegruis achter, fijngemalen door dezelfde dikke ijskap. Dit is keileem en is hier nog aan de oppervlakte te vinden. Keileem is een stugge grondsoort en vormt de basis van het ontstaan van Schokland (maar bijvoorbeeld ook van Texel en Wieringen). Tussen de stenen bloeien massa’s slanke sleutelbloemen en pinksterbloemen.
Het keileem werd later grotendeels bedekt door stuivend zand, een oud rivierduin tussen de rivieren IJssel en Overijsselse Vecht. In dit landschap staken deze duinen als een natuurlijke verhoging boven de omgeving uit en waren geschikt voor bewoning. Er is op deze plek altijd al bewoning geweest. Dat bevestigen bewoningsresten die met het droogleggen van de Noordoostpolder zijn gevonden. In 1196 ontstond met de Sint Nicolaasvloed de Zuiderzee en daarmee kregen eb, vloed en de wind op de woeste zee meer vat op het gebied. Pas toen werd Schokland een eiland.
Terwijl we door het Schokkerbos wandelen valt ons oog op de vele met mossen begroeide bomen. Dan wijst Agnes naar boven: “Kijk een reiger”. Het blijkt er niet één te zijn, maar wel vijf of zes. Ze zitten in de bomen, een heel bijzonder gezicht. Het bos, maar ook de bomensingel aan de oostkant van het eiland, is aangelegd om de contouren van het eiland in het vlakke, open polderland te benadrukken. Het bos staat bekend om zijn vele mos- en paddenstoelensoorten.
Onder het gezang van een zanglijster en winterkoning klimmen we letterlijk omhoog het eiland op. Een witblauwe paal met een oranje bootje laat zien dat hier een schip verloren is gegaan. Terwijl we over de flank van het eiland lopen en volledig uitzicht hebben over het zuidelijke deel van het eiland, roept dat vragen op bij de nieuwsgierige tiener: “Waar is het dorp?”. Er is op Schokland geen dorp meer. De zee heeft eeuwenlang op het eiland gebeukt. Bij iedere overstroming of stormvloed werd er weer een stukje van het eiland afgesnoept en zo werd Schokland kleiner en kleiner. Het resterende eiland is nog maar smal. Dat moet een angstig idee zijn geweest.
“Konden de mensen dan niet schuilen?”, is de volgende vraag. Met een stormvloed die twee meter hoger is dan het eiland heb je gewoonweg geen plek meer om veilig heen te komen. In 1815 slaat een stormvloed hele stukken van het eiland weg. Maar liefst 26 van de 65 huizen verdwijnen in zee. Op het eiland was weinig te eten, heerste armoede en de mensen waren in slechte gezondheid. In 1859 besluit de regering dat het genoeg is en laat het eiland ontruimen. Mensen moeten letterlijk huis en haard meenemen, niets mag op het eiland achterblijven.
Ondertussen zijn we op de zuidpunt aanbeland waar nog de resten liggen van de kerk van Oud Ens. Broeder Benoît van de nieuwe beleefroute vertelt ons over zijn belevingswereld in de tijd waarin hij leefde. Achter de zuidpunt ligt het land veel lager. Je krijgt meteen de beleving dat je op een eiland bent. Die beleving gaat verder doordat aan de oostkant van Schokland door het Flevolandschap een strook is aangekocht die onder water wordt gezet. Schokland daalt namelijk en met het opzetten van het water wordt een nog verdere daling tegengegaan. Grutto’s en andere steltlopers maken dankbaar gebruik van het natte land.
Dan naderen we Middelbuurt, de oude hoofdkern van Schokland, toen Ens geheten. De bebouwing op Schokland was aan de oostzijde gesitueerd, in verband met de overheersende westenwind en had daarmee minder kans om weg te spoelen. Hier bevindt zich ook Museum Schokland en vinden we in het museum het nodige over de ijstijd. De kerk die ook bij het museum hoort, is één van de weinige gebouwen van het vroegere Ens. Zeer de moeite waard.
Dan gaat de tocht verder en we vinden op de noordpunt van het eiland een lichtwachterswoning, de vuurtoren, misthoornhuisje en de haven. Dit zijn de laatste restanten van het oude Emmeloord. Persoonlijk vind ik dit de meest duidelijke plek waar je beleeft dat het er hier voor 1942 anders uit zag. Als afsluiter lopen we via graspaden, die heerlijk in de zon liggen, terug naar het bos. Boven de bloeiende sleedoorns doen vlinders als dagpauwoog en kleine vos hun paringsdans. Terug in de Gesteentetuin vindt Agnes via een stapstenen pad door het water haar weg weer terug naar het informatiecentrum, dat nu wel open is. Tijd voor een bezoekje, én een drankje.
In de serie ‘Wandelen in de ijstijd’ kan een wandeling langs hunebedden niet ontbreken. Hunebedden z...
Pingoruïnes vormen mooie zichtbare relicten van de ijstijd. Daarbij moet je niet denken aan een gebo...
Natte vennen, droge heide en stuifduinen wisselen elkaar af op Landgoed De Hamert in Noord-Limburg. ...
Waar kun je de herfst beter beleven dan in een bos, het liefst eentje met lekker veel paddenstoelen....
Bijna geen landschap doet sterker aan de ijstijd denken dan een stuifzandgebied. Vooral als het land...