Bijna geen landschap doet sterker aan de ijstijd denken dan een stuifzandgebied. Vooral als het landschap knispert van de vrieskou, krijg je op het Kootwijkerzand – het grootste stuifzandgebied van Europa – een echte ijstijdervaring. Vorig jaar lag er sneeuw en beleefde Ellen Luijks hier een geweldig wandelavontuur. Lees er alles over in haar nieuwe blog.
Eerst even dit… Wandelboswachter Ellen Luijks gaat regelmatig alleen, met haar gezin of vriendinnen op avontuur in de Nederlandse natuur. Als auteur van het boek ‘De spannendste wandelroutes met kinderen’ en wandelgidsen van de Oude Bondswandelwegen kent zij de mooiste wandelgebieden. Na haar blog Op safari in Nederland, schrijft ze nu de serie Wandelen in de ijstijd. Ze neemt je mee naar wonderlijke oer-natuur in de buurt.
We parkeren bij Uitkijktoren De Zandloper en onze eerste taak is dan ook het beklimmen van deze 14 meter hoge stalen reus. De naam verwijst naar de vorm van de toren en naar het bewegende zand hier in het gebied. We genieten van het panoramische uitzicht over het zand en de Veluwe. Wie goed kijkt, ziet in de verte het punt waar we naartoe moeten oriënteren: het immense zendgebouw van Radio Kootwijk.
We dalen af en zetten koers richting het oosten. Dit is meteen het spannendste deel van de route. Geen markeringen, geen wandelpaaltjes, alleen wij, de wind, het zand en voor de totale ijstijdbeleving, de sneeuw. Omdat weinig mensen dit doen, heb je al snel het idee alleen te zijn op de wereld. Zo overgeleverd aan de elementen is het meteen een goed moment om de achtergrond van dit gebied er maar eens bij te pakken.
Het Kootwijkerzand is in een aantal fases ontstaan. In de voorlaatste ijstijd, die zo’n 10.000 jaar geleden eindigde, is er veel zand in Nederland beland. Dat zand kwam uit Scandinavië en is door het ijs hierheen geduwd. Toen het ijs smolt, bleef het zand achter en zo ontstond er een bult in het landschap, de stuwwal die we Veluwe noemen. De Noordzee stond toen droog en vormde een grote poolwoestijn. De wind zorgde ervoor dat het zand in beweging kwam en over een groot deel van Nederland werd verspreid, waardoor een laag dekzand over het zuiden en oosten van het land kwam te liggen.
Na de ijstijd raakte het landschap begroeid met bos. De mens kapte het bos voor allerlei doeleinden, maar vooral voor de productie van houtskool. De Veluwe was rijk aan ijzeroer en om dat om te smelten, was houtskool nodig. Op de arme zandgrond kreeg het bos geen kans om weer aan te groeien. Het degradeerde tot heide. Op de heide graasden schapen en werden plaggen gestoken, waardoor ook de heide verdween en het zand weer tevoorschijn kwam. Het zand begon te stuiven en de mensen in de dorpen kregen het steeds zwaarder. Akkers en weilanden verdwenen onder het zand. Toen uiteindelijk ook het meertje dat het dorp Kootwijkerzand van drinkwater voorzag onder het zand verdween, hielden de bewoners het in de 11e eeuw het voor gezien.
Om het stuifzand te bedwingen, werd besloten bossen te gaan aanleggen. In 1899 resulteerde dit in de oprichting van Staatsbosbeheer. Het aanplanten werkte en het zandmonster werd getemd.
Al ploeterend door sneeuw en zand zien we ineens een paaltje met een markering, het is de geel-rode markering van het Veluws Zwerfpad. We volgen deze paaltjes verder naar het oosten tot we bij het voormalige zendstation Radio Kootwijk zijn, een kathedraal in art-decostijl, middenin de wildernis. Hier stelde Koningin Emma de radiotelefoonverbinding met Nederlands-Indië officieel in gebruik.
We lopen verder, achter de watertoren langs over de parkeerplaats en nemen daar het meest rechtse pad. Op de kruising die volgt, gaan we naar links en pakken daarmee de wit-rode markering van het Marskramerpad op. De route gaat hier door stukjes fraai bos en heide.
We verwonderen ons over het landschap. Stuifzanden zijn tegenwoordig zeldzaam. Door verrijking van de grond door meststoffen, hebben ze de neiging dicht te groeien. Natuurbeheerders proberen kosten wat het kost het stuifzand te behouden vanwege de bijzondere planten en diersoorten, zoals de nachtzwaluw, heidespringspin en korstmossen, zoals het stuifzandkorrelloof. In de 19e eeuw was er in Nederland 79.000 hectare aan stuifzand. Daar is nu nog maar 1.400 hectare van over.
Langs de bosrand lopen we rustig terug naar ons beginpunt. We kunnen het niet laten om nog een keer De Zandloper te beklimmen, even nog een keer uitkijken over het avontuur dat wij over het zand hebben beleefd.
Het Kootwijkerzand is misschien wel het meest bekend vanwege Radio Kootwijk: het voormalige zendstat...
Wandel.nl selecteerde vier hoogtepunten voor een wandeling bij Radio Kootwijk in natuurgebied Kootwi...
Fata morgana’s, eindeloze vlaktes en duinen, zinderende hitte en het zand in de schoenen. Met een be...
Welk jaargetijde het ook is, wandelen in het bos is altijd mooi. Ieder seizoen heeft zijn eigen char...
Gebieden waar zand vrij mag stuiven komen in Noordwest-Europa bijna niet voor, maar in Nederland zij...