Plandelman ontmoet... André Kuipers

Zwerfafval is overal, zelfs in de ruimte. Helaas zit een trip met een raket er niet in voor Plandelman, maar een bezoekje aan de schitterende documentairefilm Beyond en daarna een opschoonrondje met maker en nationale knuffelastronaut André Kuipers is natuurlijk een geweldig plan B. In zijn film ziet de aarde er beeldschoon uit, maar hoe is dat op straatniveau? We gaan samen op onderzoek met een rondje rond het wetenschapsmuseum NEMO in Amsterdam, op een steenworp afstand van waar ooit André's wiegje stond.

Anton Damen

Plandelman ontmoet... André Kuipers — De plandelman en André Kuipers (Foto © Anton Damen)

Eerst even dit... Plandelaars winnen in Nederland steeds meer en gelukkig ook een steeds schoner terrein. In deze serie volgen we Anton Damen, alias de Plandelman, op zijn missie om wandelaars bewust te maken van de afvalberg. Hij ontmoet maandelijks een wandelaar die op zijn of haar manier positief bijdraagt aan de wereld. Samen gaan ze plandelen! 

Beyond

André Kuipers is druk, druk, drukker dan druk. Met de voorbereidingen voor een groot internationaal congres, waarvoor hij meer dan honderd collega-astronauten naar Nederland haalt, én met de promotie van zijn bioscoopfilm Beyond, dat voor de meeste stervelingen het dichtst bij de ervaring van een verblijf in de ruimte komt. Tijdens de vele promotie-interviews door zien we even kans om aan de media-aandacht te ontsnappen om buiten wat frisse lucht te happen – en zwerfafval te grijpen.

De plandelende astronaut

Dat doet André wel vaker overigens. “Ik woon in de buurt van de Markermeer en daar maken we regelmatig het schelpenstrandje schoon. Je komt met de gekste spullen weer thuis. Het is momenteel net vernieuwd, dus redelijk schoon, maar over een tijdje kan er weer van alles liggen.” Dat zwerfafval komt er niet vanzelf, natuurlijk. “Ik zie het wel eens gebeuren als ik in de auto zit. Dan sta je ergens stil en dan gooien mensen gewoon dingen uit het raampje naar buiten, dan denk ik ‘wat dénk je nou?’,” vertelt Kuipers.

Gevaarlijk zwerfafval

Maar niet alleen op het strand, of in dit stukje Amsterdam (dat tot Kuipers verbazing en blijdschap er redelijk proper bijligt) is zwerfafval een probleem. Ook op eenzame hoogte kan het voor ellende zorgen. Heeft hij ooit wel eens een zwerfie voorbij zien zweven toen hij vanuit het raam van het International Space Station keek? “Gelukkig niet, want dan was het véél te dichtbij! Het zwerfafvalprobleem in de ruimte is heel groot. Het wordt steeds groter, want er komen steeds meer satellieten bij en die worden steeds kleiner, sommige zijn zo klein als een melkpak."

Wij hebben zelf een paar keer een zogenoemde Debris Avoidance Maneuver moeten doen, een manoeuvre om uit te wijken voor ruimtepuin. De NASA en ESA volgt alles met radarsystemen, alle objecten groter dan tien centimeter zijn bekend, zo’n 30.000 stukken. Dingen kleiner dan tien centimeter zijn onzichtbaar voor de radar, maar kunnen bijvoorbeeld een levensgevaarlijk lek veroorzaken. De grotere objecten kun je ontwijken. We hadden op een gegeven moment een oude Russische militaire satelliet die zich vreemd gedroeg. NASA maakte ons midden in de nacht wakker, we moesten alle luiken sluiten en voor onze veiligheid in de Soyoez-capsule schuilen, zodat je áls we geraakt zouden worden nog terug konden vliegen.”

Verantwoordelijkheidsgevoel

Terwijl we van de Openbare Bibliotheek richting het iconische wetenschapsmuseum NEMO plandelen, is het de vraag wát je aan het zwerfafvalprobleem in de ruimte kunt doen. “Er zijn allerlei bedrijven bezig om slimme ideeën te verzinnen om ruimtezwerfafval aan te stralen met een sterke laser, om het zo af te remmen zodat het in de dampkring verbrandt. Of speciale satellieten te lanceren met een vangnet. Het probleem van ruimtepuin is dat het met een rotsnelheid rondvliegt, en ook nog eens allemaal een andere kant op. Je zou naar een defecte satelliet kunnen vliegen om het terug te halen, maar dat is een erg duur grapje. De oplossing is om elk bedrijf verantwoordelijk te laten nemen voor hun eigen zaken. Bijvoorbeeld dat een satelliet aan het einde van de levensduur zodanig afremt dat hij opbrandt of zo ver weg de ruimte in gestuurd wordt dat het geen kwaad meer kan. Maar dat verantwoordelijkheidsgevoel is het grootste probleem. Heel veel bedrijven produceren die satellieten zo massaal en als ze er een verliezen, dan liggen ze daar niet wakker van. Terwijl dat wel zo moeten.”

Plastic troep

En dat is in een notendop natuurlijk ook het verhaal van de buit die André en ik vandaag van straat plukken – het verantwoordelijkheidsgevoel van de consument, maar ook van de maker van al die niet-afbreekbare zooi. “Ik maakte ooit de documentaireserie André terug op aarde, over wat ik vanuit de ruimte kon zien en wat vanaf de grond. Een van de afleveringen ging over vervuiling. Daarvoor gingen we naar Indonesië. Dat was schokkend. Al die plastictroep in die mangrovebossen, in Jakarta kanalen waar je van de ene kant naar de andere kant kon lopen over het plastic. Angstaanjagend.”

Gelukkig zijn er ook positieve noten. Bijvoorbeeld de toch nog aardig gevulde vuilniszak met zwerfafval, dat Kuipers wist te verzamelen en niet langer in ons kwetsbare ecosysteem rondspookt. Maar ook dat André van dat buitenommetje een enorme energieboost kreeg. “Hartstikke leuk, en deze grijpstok die je meenam is echt heel goed. Die ga ik gelijk ook bestellen!”

Win tickets voor de film 'Beyond: Ode to the Earth'

Zie de aarde door de ogen van een astronaut. André Kuipers’ Beyond: Ode to the Earth is vanaf 10 oktober 2024 in heel Nederland in de bioscoop te zien. Plandelman mag 3 x 2 tickets weggeven.

Vul vóór 9 oktober onderstaand formulier in om kans te maken. De prijswinnaars ontvangen automatisch bericht. Over de uitslag wordt niet gecommuniceerd.